20-asrning ikkinchi yarmidan boshlab yagona tizimga ulangan xalqaro kompyuterlar tarmog‘i – Internet va undagi o‘zaro bog‘langan gipermatnli elektron resurslar tizimi – xalqaro o‘rgimchak to‘rining rivojlanishi hukumatning fuqarolar oldidagi hisobdorligini yangicha usullar yordamida ta’minlash imkonini yaratdi.

Ko‘pchilik olimlar va tadqiqotchilar axborot tarqatish texnologiyalari rivojlangan bugungi zamonda aholi uchun zarur ma’lumotlarni ularga o‘z vaqtida taqdim qilmaslik va aholining axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondirmaslik, jamiyat rivojiga juda katta salbiy ta’siri o‘tkazishi, oxir-oqibat yuzaga keladigan “axborot taqchilligi” jamiyatning inqiroziga olib kelishini ta’kidlashmoqda. Ayni shu omil “ochiq ma’lumot” tushunchasining paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan, deyish mumkin.

“Ochiq ma’lumot” – bir qarashda hammasi tushunarli: foydalanish mumkin bo‘lgan ma’lumot. Ochiq ma’lumotlar sirasiga ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy ma’lumotlarni turli shakllarda o‘zida mujassam qiluvchi erkin foydalanish, tarqatish va o‘rtoqlashish mumkin, qayta ishlash imkoniyati mavjud bo‘lgan, mualliflik huquqi, patent yoki nazoratning boshqa cheklov va mexanizmlaridan xoli, internet tarmog‘iga elektron qurilmalar o‘qiy oladigan shaklda joylangan ma’lumot.

Hukumatning mamlakatda ochiq ma’lumotlar tizimini takomillashtirish yuzasidan olib borgan islohotlarining ikkita muhim jihati bor. Birinchidan, jamoatchilikni ochiq ma’lumotlar bilan ta’minlash hukumat faoliyatining oshkoraligini va fuqarolarning jamiyat qurilishidagi keng ishtirokiga xizmat qiladi. Ikkinchidan, hukumat faoliyatiga ma’lumotlar to‘g‘risida aholiga hisobot berib borish jamiyatdagi ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarning mustahkamlanishi, poraxo‘rlik va korrupsiyaning oldi olinishi, aholi ehtiyojlarini o‘rganish, tadbirkorlar va fuqarolarning hukumatga bo‘lgan ishonchining oshishiga xizmat qiladi.
Ochiq ma’lumotlarni taqdim etishda turli hukumatlar turlicha usullarni qo‘llaydilar. Ba’zi davlatlarda alohida Ochiq ma’lumotlar portali faoliyati yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, ko‘pchilik hukumatlar oddiy veb-saytlar orqali ma’lumotlarni e’lon qilishmoqda. Bugun AQSh, Meksika, Singapur kabi mamlakatlarning ochiq ma’lumotlarni aholiga taqdim etish bo‘yicha tajribalari jamiyatda korrupsiya tufayli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan "tiqinlar"ning oldini olmoqda.
Ochiq ma’lumotlarni taqdim etishda mualliflik huquqi va foydalanish uchun ruxsatnomalarga nisbatan juda e’tiborli bo‘lish kerak. Muallifning ruxsatisiz unga tegishli ma’lumotlarni jamoatchilikka taqdim etish mumkin emas. 2002 yilda AQSh da asos solingan Creative Commons license – jamoatchilikning mualliflik huquqi ruxsatnomalari guruhi mualliflarning roziligi va ularning huquqini saqlab qolish sharti bilan jamoatchilikka tegishli ma’lumotlardan notijoriy maqsadlarda erkin foydalanish, tarqatish huquqini beradi. 2002 yilda birinchi mualliflik ruxsatnomasi e’lon qilingan bo‘lsa, ayni kunda mazkur elektron resursda 1 milliardga yaqin ijtimoiy-iqtisodiy, ta’lim va ilm-fan, boshqa yo‘nalishlarga oid ma’lumotlar taqdim etilmoqda.
Zamonaviy texnologiyalar turmush tarzimizga ta’sir o‘tkazuvchi katta axborot oqimining tezlashishiga xizmat qilmoqda. Bu o‘rinda aniq ma’lumotlarning uning tarqalishiga mas’ul bo‘lgan birinchi shaxsdan olinishi axborotning foydalanuvchi uchun ahamiyatini yanada oshiradi. Ochiq ma’lumotlar tarmoqlari aholini axborot xurujlaridan himoya qilishning muhim shartidir.
Bugungi iste’molchi bir vaqtning o‘zida ham ochiq ma’lumotlar o‘quvchisi va ma’lumotlar ishlab chiqaruvchilari hamdir. Kundalik yurish-turishimiz va rejalarimizning ijtimoiy tarmoqlarda muhrlanib borayotgani jahon miqyosida yirik ochiq ma’lumotlar tarmoqlarini shakllantirmoqda. Bundan esa hukumatlar bilan birga, kompaniyalar, ayniqsa onlayn tijoratchilar unumli foydalanishmoqda.

Hukumatning mamlakatda ochiq ma’lumotlar tizimini takomillashtirish yuzasidan olib borgan islohotlarining ikkita muhim jihati bor. Birinchidan, jamoatchilikni ochiq ma’lumotlar bilan ta’minlash hukumat faoliyatining oshkoraligini va fuqarolarning jamiyat qurilishidagi keng ishtirokiga xizmat qiladi. Ikkinchidan, hukumat faoliyatiga ma’lumotlar to‘g‘risida aholiga hisobot berib borish jamiyatdagi ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarning mustahkamlanishi, poraxo‘rlik va korrupsiyaning oldi olinishi, aholi ehtiyojlarini o‘rganish, tadbirkorlar va fuqarolarning hukumatga bo‘lgan ishonchining oshishiga xizmat qiladi.

Ochiq ma’lumotlarni taqdim etishda turli hukumatlar turlicha usullarni qo‘llaydilar. Ba’zi davlatlarda alohida Ochiq ma’lumotlar portali faoliyati yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, ko‘pchilik hukumatlar oddiy veb-saytlar orqali ma’lumotlarni e’lon qilishmoqda. Bugun AQSh, Meksika, Singapur kabi mamlakatlarning ochiq ma’lumotlarni aholiga taqdim etish bo‘yicha tajribalari jamiyatda korrupsiya tufayli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan "tiqinlar"ning oldini olmoqda.

Ochiq ma’lumotlarni taqdim etishda mualliflik huquqi va foydalanish uchun ruxsatnomalarga nisbatan juda e’tiborli bo‘lish kerak. Muallifning ruxsatisiz unga tegishli ma’lumotlarni jamoatchilikka taqdim etish mumkin emas. 2002 yilda AQSh da asos solingan Creative Commons license – jamoatchilikning mualliflik huquqi ruxsatnomalari guruhi mualliflarning roziligi va ularning huquqini saqlab qolish sharti bilan jamoatchilikka tegishli ma’lumotlardan notijoriy maqsadlarda erkin foydalanish, tarqatish huquqini beradi. 2002 yilda birinchi mualliflik ruxsatnomasi e’lon qilingan bo‘lsa, ayni kunda mazkur elektron resursda 1 milliardga yaqin ijtimoiy-iqtisodiy, ta’lim va ilm-fan, boshqa yo‘nalishlarga oid ma’lumotlar taqdim etilmoqda.

Zamonaviy texnologiyalar turmush tarzimizga ta’sir o‘tkazuvchi katta axborot oqimining tezlashishiga xizmat qilmoqda. Bu o‘rinda aniq ma’lumotlarning uning tarqalishiga mas’ul bo‘lgan birinchi shaxsdan olinishi axborotning foydalanuvchi uchun ahamiyatini yanada oshiradi. Ochiq ma’lumotlar tarmoqlari aholini axborot xurujlaridan himoya qilishning muhim shartidir.

Bugungi iste’molchi bir vaqtning o‘zida ham ochiq ma’lumotlar o‘quvchisi va ma’lumotlar ishlab chiqaruvchilari hamdir. Kundalik yurish-turishimiz va rejalarimizning ijtimoiy tarmoqlarda muhrlanib borayotgani jahon miqyosida yirik ochiq ma’lumotlar tarmoqlarini shakllantirmoqda. Bundan esa hukumatlar bilan birga, kompaniyalar, ayniqsa onlayn tijoratchilar unumli foydalanishmoqda.

Xususiy sektor vakillari orasida internet tarmog‘ida ochiq ma’lumotlar oqimini faol shakllantirayotgan kompaniyalarning muvaffaqiyatga erishayotganliklariga guvoh bo‘lish mumkin. Misol tariqasida Amazon, e-Bay, Netflix kabi onlayn savdo kompaniyalari faoliyatini keltirish mumkin. Ular ochiq ma’lumotlarni taqdim etish orqali mijozlar fikr-mulohazasini o‘rganish va bu mulohazalardan faoliyatda keng foydalanishni o‘rganishmoqda. AQSh ning sog‘liqni saqlash tizimida faoliayt ko‘rsatuvchi Kaiser Permanente nodavlat-notijorat ilmiy-tadqiqot muassasasi ilk marotaba ijtimoiy tarmoqlar orqali yurak xurujiga olib keluvchi omillarga bag‘ishlangan yirik ma’lumotlarni e’lon qilgan va uning yordamida internet foydalanuvchilarning fikrlarini o‘rgangan. Natijada, nazariy ilm va amaliy hayot uyg‘unligida birmuncha oydinroq bo‘lgan tahliliy bilimni shakllantirishga erishilgan.

Shunday bo‘lsa ham, fuqarolar ochiq ma’lumotlarning faol iste’molchisi ekanligini inobatga olsak, hukumat eng yirik ma’lumot ishlab chiqaruvchi hisoblanadi. Ijtimoiy ta’minot, soliq to‘lovlariga daxldor shaxsiy ma’lumotlar, ishsizlar va bandlik haqidagi ma’lumotlar, demografiya hamda iqtisodiy ko‘rsatkichlar, ob-havo va tabiiy ofatlar, iqlim o‘zgarishlariga oid ilmiy ma’lumotlarning barchasining egasi davlatdir. Ochiq ma’lumotlar fuqarolar va tadbirkorlar, jamoalarga imkoniyatlarini mustaqil ravishda kengaytirish, iste’molchilar huquqi va ish samaradorligini oshirish, yangi bilimlarni o‘zlashtirish va yangi mahsulot, xizmatlar yuzasidan innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Tasavvur qiling, avtobus yoki metro bekatidamiz. Vaqtimiz tig‘iz va trasport vositasining qachon kelishi biz uchun muhim. Telefonimizdagi Ochiq ma’lumotlar portali ilovasini ochamiz hamda transportning kelish vaqti to‘g‘risidagi ma’lumot bilan tanishamiz. Yoki uy oldi-sotdisi bilan shug‘ullanayotganimizda mas’ul tashkilotlar tomonidan ishni nimadan boshlash va jarayonni oson va tez tugatishga oid infografikalarning taqdim etilishi bizning vaqtimiz va mablag‘imizning tejalishiga olib keladi.

Ochiq ma’lumotlarning yana bir qator foydali jihatlari bor. Misol uchun, mahsulotlar narx-navosi, ishlab chiqarish yo‘llari va joyi, davlat standartlariga javob berishi yoki mamlakat hududida ta’qiqlangan mahsulotlar haqidagi ma’lumotlar aholi uchun doimo foydali. Shuningdek, bemorlar uchun kasalxonalar ro‘yxati, bo‘sh o‘rinlar va boshqa tibbiy ma’lumotlarni taqdim etilishi fuqarolarga salomatliklariga daxldor masalalarni oson hal qilishlariga, iste’molchilar huquqlarini himoyalashga ko‘maklashadi. Ochiq ma’lumotlar tarmoqlarining geografik, ko‘chmas mulk va mahsulotlarning kundalik narxi, tarttibuzarlik va qonun buzilishlari bilan bog‘liq jarimalar, davlat yuojlari haqidagi ma’lumotlar bilan boyitilishi ayni muddao.

31591 marta ko`rilgan